Osmanlý döneminin 'Kuþ Evleri' yok oluyor...

Osmanlý döneminde özellikle serçe, kumru, güvercin gibi kuþlarýn soðuk kýþ günlerinde barýnmasý için cami, medrese, türbe, kilise ve sinagoglarýn dýþ cephesine yapýlan ve zarif mimarileriyle göz okþayan kuþ evleri günümüzde yok olma tehlikesiyle karþý karþýya bulunuyor.

Sanat tarihçisi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesinde öðretim görevlisi Hayri Fehmi Yýlmaz yaptýðý açýklamada, ''kuþ evi'', ''kuþ sarayý'', ''serçe sarayý'' ve ''kuþ köþkü'' de denilen yapýlarýn, Osmanlý mimarisinde 17. yüzyýlýn sonlarýndan itibaren görülmeye baþlandýðýný ve 18. yüzyýlda yaygýnlaþtýðýný söyledi.

Osmanlý'nýn hayýr kurumuna özel bir önem atfettiðini belirten Yýlmaz, kuþlarýn yuva yapmasý, soðuktan korunmasý amacýyla yapýlan kuþ evleriyle sevap iþlemeyi de amaçladýðýný anlattý.

Yýlmaz, Osmanlý Ýmparatorluðu sýnýrlarý içinde yer alan eserlerde görülen kuþ evlerine Ýstanbul baþta olmak üzere Edirne'den Doðu Beyazýt'a kadar birçok yerdeki yapýlarda rastlandýðýný belirterek, kuþ evlerinin, batýdaki kadar heykel ve kabartma kullanýlmayan Osmanlý mimarisinin çok aðýr baþlý olan cephelerini de hareketlendirdiðini ve süslediðini kaydetti.

ÝSTANBUL'DAKÝ KUÞ EVLERÝ
Ýnsan elinin ulaþamayacaðý ve kuþlarýn kendilerini güvende hissedebilecekleri uygun yerlere yapýlan kuþ evlerinin yönlerinin genellikle rüzgardan korunaklý olan güney cepheye baktýðýný anlatan Yýlmaz, sözlerine þöyle devam etti:

''Kuþ evleri her yapýda karþýnýza çýkar. Her boyda örneðini görmek mümkündür. Küçük bir delikte anýtsal özellikleri olanlar da bulunuyor. Cami, medrese, han, ev, köprü, kütüphane, türbe, kilise ve sinagoglar üzerinde çok sayýda örnekleri görülür. Aðýrlýklý olarak Üsküdar ve Eminönü'ndeki yapýlarda mevcuttur.

Üsküdar Yeni Valide Camisi, Ayazma Camisi ve Selimiye Camisi güney cephelerindeki kuþ evleri Ýstanbul'un en güzel kuþ köþklerindendir. Topkapý Sarayý'nýn dýþ avlusu eski Darphane'nin iç avlusunda yer alan binanýn dýþ duvar yüzündeki kuþ evi önemli bir örnektir. Özenle yapýlmýþ ince ve usta bir iþçiliðin sergilendiði kuþ sarayýnda serçelerin korunacaðý, içinde dolaþabileceði, inip çýkabileceði yollar, gözler estetik bütünlük içinde sergilenmiþtir. Taksim'de bulunan þehir suyunun kente taksim edildiði Taksim Maksemi'ndeki sonradan eklenmiþ bir çift kuþ evi de hala ihtiþamýný koruyor. Balat'taki Tur-i Sina Kilisesi ve Balat Ahrida Sinagogu'nda da kuþ evleri vardýr.''

KUÞ EVLERÝ
Ýstanbul'da Süleymaniye, Bali Paþa, Yeni, Nuruosmaniye, Fatih, Laleli, Üsküdar, Ayazma, Selimiye camileri, Büyükçekmece Sokulu Mehmet Paþa Köprüsü, Kara Mustafa Paþa, Amcazade Hüseyin Paþa, Seyyid Hasan Paþa ve Feyzullah Efendi medreseleri, Ragýp Paþa, Amcazade Hüseyin Paþa, I. Mahmut, Þebsefa Hatun ve Þah Sultan Sýbyan mektepleri, I. Mahmut Kütüphanesi, 3. Mustafa Türbesi, Büyük Yeni Han, Çukurçeþme Haný, Hasan Paþa Haný'nda kuþ evleri bulunuyor.

Tokat ve Antakya Ulu camileri, Niðde Kýðýlý Camisi, Amasya Sultan Beyazýt Camisi, Doðu Beyazýt Ýshak Paþa Sarayý Camisi, Hayrabolu Çorumi Mustafa Efendi Camisi, Nevþehir Damat Ýbrahim Paþa Kütüphanesi, Merzifon Kara Mustafa Paþa Haný, Zile Çarþý Hamamý, Kayseri Seyh Çeþmesi'nde de kuþlar için evler yer alýyor.

''ÜSKÜDAR'A KUÞ APARTMANI YAPTILAR, ÇOK ÇÝRKÝN''
Kuþ evlerini, ''eski hayatýmýzýn hoþ hatýralarýndan biri'' olarak nitelendiren Yýlmaz, ''Günümüzde artýk kuþlarýn evlere yakýn olmasýný bile istemiyoruz. Kuþ besleyenlere kýzýyoruz. Evimin camýna bir miktar yem koyuyorum, alt komþular 'Kuþlar camýmýzý kirletiyor' diye þikayet ediyor. Bu duruma geldik'' diye konuþtu.

Günümüzde de ''kuþ evleri'' geleneðini yaþatmak isteyen kimi kurumlarýn ahþap veya demirden yaptýrdýklarý kuþ yuvalarýný parklara ve camilere koyduðunu belirten Yýlmaz, ''Kuþ evlerinde estetik de kalmadý. Üsküdar Mihrimah Sultan Camisi'nin avlusuna iki tane berbat demir direk diktiler, yan yana 5, üst üste 5 göz bir çeþit kuþ apartmaný yaptýlar. Çok çirkin bir görüntü'' görüþünü dile getirdi.

Hayri Fehmi Yýlmaz, bir örneði de Anýtkabir'de bulunan kuþ evlerini özellikle Üsküdar'daki bazý vatandaþlarýn apartmanlarýna yerleþtirdiðini belirtti.

''DÜNYADA PEK ÖRNEÐÝ YOK''
Dünyada çok fazla örneði bulunmayan kuþ evlerinin, hayvan haklarý konusunda çok ilginç bir örnek olduðunu anlatan Yýlmaz, þunlarý söyledi:

''Kuzey Hindistan'da birkaç örnek var. Dünyada bunun dýþýnda çok örnek yok. Özellikle batýda hiç yok. Kuzey Ýtalya'da, birtakým büyük kulelerde özellikle güvercinler için yerler vardýr. Fakat onlarýn içinde tahta bir kapak vardýr. Buralardan alýnan güvercin yavrularý piþirilirmiþ. Meðer, orada bu çok sevilen bir yemekmiþ. Çok þükür bizde kapak yoktur ve yuvalar, sadece 'kuþ yaþasýn' diye yapýlýr.''

Osmanlý zamanýnda kuþlarýn su içmesi için suluklar da yapýldýðýný anýmsatan Yýlmaz, ''Kocamustafapaþa Camisi'nin avlusunda kuþ sebili vardýr. Kuþlar kimseden rahatsýz olmadan su içebilsinler diye 1,5 metre yüksekliðinde sütunun üzerindeki çanaða su konulurmuþ. Eskiden kuþlarýn yuva yaptýðý pencereler uður sayýlýrdý. Dilerim bunlar yeniden baþlar. Ýnþallah modern mimari de kuþ evlerini daha çok kullanýr'' diye konuþtu.


Hürriyet